دارو دادن به کودکان؛ چرا، چه‌وقت، چگونه؟
دکتر شیوا رفعتی
متخصص کودکان و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شاهد
مصرف دارو در کودکان مساله بسیار مهمی است که اغلب برای خانواده سردرگمی‌هایی به وجود می‌آورد. معمولا خانواده‌ها هنگام مراجعه به پزشک انتظار دارند دارویی برای کودکشان تجویز شود درحالی که بسیاری از بیمار‌ی‌های کودکان را می‌توان فقط با دادن اطلاعات و نکات تغذیه‌ای درمان کرد. بهتر است خانواده‌ها نکاتی راجع به خطرها و فواید داروهای رایج، چگونگی مصرف آنها و حتی چگونگی رفتار با کودک هنگام دادن دارو بدانند. در ادامه مطلب «درمانگاه» این هفته به مهم‌ترین نکات قابل ذکر دراین باره اشاره خواهم کرد.
1. تجویز دارو برای کودکان باید محتاطانه باشد
تجویز دارو برای کودکان خردسال، باید با دقت بیشتری همراه باشد چون کبد و کلیه کودک که وظیفه جذب و دفع دارو را برعهده دارند مانند فرد بزرگسال تکامل پیدا نکرده و ممکن است عوارض دارویی بیشتر دیده شود.
2. برای درمان سرماخوردگی کودکان به دارو نیازی نیست
سرماخوردگی میان کودکان شایع است. اگر کودک تب خفیف، آبریزش بینی و سرفه خفیف داشته باشد نیازی به داروی ضدسرماخوردگی و ضدسرفه ندارد. فقط می‌توان برای گرفتگی بینی کودک از قطره کلرور سدیم و اگر تب خفیف داشته باشد از استامینوفن استفاده کرد. قطره کلرور سدیم قطره بی‌ضرری است و برای شستشوی بینی نوزادان و کودکان در مواقع سرماخوردگی یا گرفتگی بینی کاربرد دارد، اما مصرف بیشتر از 3 روز قطره نفازولین که آن هم در سرماخوردگی‌ها استفاده می‌شود، برای کودکان عارضه‌دار است و تجویز این قطره فقط باید با نظر پزشک باشد.
3. بهتر است با دارو جلوی سرفه کودک را نگیرید
سرفه مکانیسم دفاعی بدن است و باعث خروج ویروس و ترشحات از بدن می‌شود بنابراین استفاده از داروهای ضدسرفه که جلوی سرفه کردن کودک را می‌گیرد، بهبود را به تاخیر می‌اندازد. بهتر است برای تسکین سرفه از بخور و مایعات گرم استفاده شود. برای کودکان بیشتر از یک سال می‌توان از شربت‌های عسل یا آویشن استفاده کرد. شربت‌های دیفن هیدرامین و اکسپکتورانت در سنین زیر 2 سال به‌ویژه کمتر از 6 ماه نباید استفاده شود. وقتی کودک تب بالا و سرفه‌های شدید دارد پزشک معالج باید برایش دارو تجویز کند.
4. اسهال حاد آبکی کودکان را با افزایش مصرف مایعات درمان کنید
این بیماری نیز در کودکان زیاد دیده می‌شود. بسیاری از اسهال‌های حاد کودکان در صورت نبود تب نیازی به درمان دارویی ندارند و با افزایش مصرف مایعات و جلوگیری از کم‌آبی قابل درمان هستند. مصرف سرم خوراکی یا پودر او آر اس نیز کمک‌کننده است.
5. یبوست کودک را با افزایش مصرف فیبر درمان کنید
یبوست یکی از اشکالات روده‌ای شایع در کودکان است که با دادن مایعات زیاد، تغییر رژیم غذایی و افزایش فیبر غذایی قابل‌درمان است. اگر یبوست خیلی شدید نباشد می‌توان از خاک شیر یا ترنجبین برای کودکان سنین بالاتر از 3-2 سال استفاده کرد. در موارد شدید با مشورت پزشک می‌توان دارو استفاده کرد. یکی از این داروها شربت انجیر است. البته مصرف آن به مدت طولانی ممنوع است.
6. تجویز داروی موضعی برای کودکان باید محتاطانه باشد
جریان خون پوست کودکان زیاد است و جذب دارو از طریق پوست بالاست. بنابراین پماد برای کودکان باید با احتیاط تجویز شد. مصرف پمادهای کورتون‌دار مثل بتامتازون یا ان‌ان‌جی در ادرار سوختگی‌ها ممنوع است. پماد کالامین که مصرف زیادی هم دارد و برای خارش پوستی تجویز می‌شود، برای کودکان کمتر از 2 سال توصیه نمی‌شود.
7. گاهی اسپری‌ها از قرص و شربت موثرترند
گاهی خانواده‌ها فکر می‌کنند اگر کودک اسپری‌ای که پزشک تجویز کرده مصرف کند ممکن است در آینده دچار آسم یا بیماری خاصی شود ولی والدین باید مطمئن باشند که اسپری تجویز شده اثر بهتر و عوارض کمتری نسبت به دارو دارد. بهتر است مدت درمان را با اسپری کامل کنند. اسپری باید به وسیله محفظه‌های مخصوص مصرف شود تا دارو کاملا داخل ریه کودک برود و به خوبی جذب شود.
8. به داروهای گیاهی اعتماد نکنید
داروهای گیاهی به‌خصوص اگر از عطاری‌ها هم تهیه شوند دوز و بروشور دقیقی ندارند بنابراین مصرف آنها در کودکان باید خیلی با احتیاط باشد. خیلی از نوجوانان از داروهای گیاهی کاهش وزن استفاده می‌کنند. باید دقت کنید ممکن است این داروها ناخالصی‌های شیمیایی داشته باشند. همه داروهای گیاهی صددرصد بی‌خطر نیستند.
9. مصرف آهن ضرری برای دندان‌ها ندارد
ترکیب‌های آهن در کودکان ترم یا رسیده (کودکی که به موقع متولد شده باشد) در
6 ماهگی تجویز می‌شود. خیلی از مادرها نگران تغییر رنگ دندان‌ها هستند. قطره‌های ایرانی کیفیت خیلی خوبی دارند و تنها مشکل، تلخی قطره است که همراه کردن آن با آب یا آبمیوه تلخی آن را کمتر می‌کند. برای جلوگیری از سیاه شدن دندان‌ها، قطره را باید در انتهای دهان کودک بریزید و بعد از آن چند جرعه آب به کودک بدهید و با یک پارچه سفید یا مسواک دندان‌هایش را تمیز کنید. تغییر رنگ دندان‌ها دائمی نیست و با تمیز کردن دندان‌ها از بین می‌رود. تغییر رنگ دندان ممکن است ناشی از پوسیدگی باشد که باید با دندان‌پزشک اطفال در این باره مشورت کرد. البته قطره آهن باعث پوسیدگی دندان نمی‌شود. بعضی از ترکیب‌های قطره آهن حاوی مواد شیرین‌کننده هستند. این ترکیب‌های، ممکن است باعث پوسیدگی شوند. شربت مولتی‌ویتامین بعد از یک سالگی تجویز می‌شود شربت‌های مولتی‌ویتامین به جز در مواقع خاص بعد از یک سالگی توصیه می‌شود. برای کودکان کمتر از یک سال همان قطره آهن یا ویتامین آ+د کفایت می‌کند.
10. استامینوفن داروی بی‌خطری است، ولی نه برای مدتی طولانی
تب یک واکنش دفاعی در بدن محسوب می‌شود. تب کمتر از 5/38 درجه به اقدام‌های درمانی نیاز ندارد ولی تب بالای 5/38 درجه را می‌توان با دارو یا شربت استامینوفن کاهش داد. پاشویه کودک نیز خیلی موثر است. استامینوفن داروی بی‌خطری است ولی مصرف طولانی‌مدت آن توصیه نمی‌شود. داروهای ضدتب فقط باعث کاهش تب می‌شوند و روی عامل بیماری اثری ندارند. معمولا با دادن دارو، علائم بیماری کودک قطع می‌شود و ممکن است با قطع علائم، مادر دارو را قطع کند ولی این کار اشتباه است و دوره درمان حتما باید تکمیل شود.
11. قطع خودسرانه بعضی از داروها ممنوع و خطرناک است
گاهی کودک دچار تشنج می‌شود و باید سال‌ها به مصرف دارو ادامه دهد یا در بیماری سل درمان دارویی باید 9-6 ماه ادامه یابد. مصرف دارو برای این کودکان دشواری‌هایی دارد. نکته مهم در کودکانی که باید به مدت طولانی دارو مصرف کنند این است که داروها به هیچ وجه خودسرانه و ناگهانی قطع نشوند و کاهش دوز یا قطع دارو باید با نظر پزشک معالج باشد.
12. داروها را دور از دسترس کودکان قرار دهید
هربار هنگام مصرف دارو باید نام آن خوانده شود. ممکن است قوطی‌ها یا بطری‌های دارو مشابه هم باشند. داروها باید دور از دسترس کودکان و در طبقه‌های بالایی یخچال قرار گیرد. 50 درصد مسمومیت‌ها در کودکان کمتر از 5 سال، ناشی از مصرف داروست. هنگام دادن دارو به کودک آن را آبنبات یا اسمارتیز عنوان نکنید و حتما به او بگویید خوردن دارو برای خوب شدن بیماری است.
13. با کودکی که دارو نمی‌خورد چه کنیم؟
بعضی از کودکان مقاومت شدیدی در مقابل خوردن دارو از خود نشان می‌دهند. در این مواقع می‌توان داستانی درباره اینکه میکروب‌ها دشمن ما و داروها سربازهای کمکی هستند و اگر سربازها نرسند، دشمن پیروز می‌شود را برای کودک توضیح داد. حتی می‌توان ابتدا به عروسک کودک دارو دارد و بعد به خودش. والدین باید الگو باشند و اگر بیمار شدند دارو را جلوی دید کودک مصرف کنند تا کودک نیز هنگام بیماری رفتار مثبتی نسبت به دارو داشته باشد. هرگز کودک را فریب ندهید چون بار دیگر گول زدنش دشوار است و ممکن است دیگر موفق نشوید به او دارو بدهید. کودک را هنگام دارو خوردن تشویق کنید و هرگز به او نگویید اگر دارو نخوری به دکتر می‌گویم به تو آمپول بزند. متاسفانه خیلی از خانواده‌ها کودک را با آمپول تهدید می‌کنند که کاملا اشتباه است.
